ქვევრი

ქვევრი

როდესაც საუბარს ვიწყებთ ქართულ კულტურასა და ადათ-წესებზე, შეუძლებელია

ყურადღება არ გავამახვილოთ ღვინოზე, მისი დაყენებისა და შენახვის ტექნოლოგიებზე.

ეს ყოველივე საქართველოში ნეოლითური ხანიდან მაღალ დონეზე ყოფილა

განვითარებული, რასაც მოწმობს საქართველოს ტერიტორიაზე არქეოლოგიური

გათხრების საფუძველზე აღმოჩენილი არტეფაქტები. მაგალითად, ძალიან დიდი

მნიშვნელობა ენიჭება ქვემო ქართლში, კერძოდ, კი შულავერში, არსებულ გორა-

ნამოსახლარებს, სადაც ნაპოვნ თიხის ნაკეთობებში აღმოჩენილია ღვინის კვალი,

რომელიც ძ.წ. VI-Vსაუკუნეებით თარიღდება. ასევე შულავერში მდებარე ე.წ. ხრამის დიდ

გორაზე აღმოჩენილია თიხის დიდი ზომის ჭურჭელი. ღვინის ჭურჭელი გვხვდება ასევე

დასავლეთ საქართველოში, კერძოდ კი ჭიათურის ერთ-ერთ გამოქვაბულში აღმოჩენილია

XII ს-ის მარანი, სადაც სამ მწკრივად არის ჩამარხული 8 ქვევრი.

მკვლევართა ყურაადღებას იწვევს საქართველოში აღმოჩენილი უამრავი

განსხვავებული ფორმისა და ზომის თიხის ჭურჭელი. ამ უძველეს ჭურჭლებზე

დატანილია სხვადასხვა დეკორაცია, მაგალითად, ერთ-ერთ ჭურჭელს ზედა მხრიდან

შეიძლება ითქვას გვირგვინად ამკობს ყურძნის მტევნის 4 გამოსახულება, რომელიც

მიგვანიშნებს, რომ უპირველეს ყოვლისა, ჭურჭლისა დანიშნულება უკავშირდება ვაზსა

და ღვინოს. აღნიშნული ჭურჭელი დამზადებულია ძალიან მაღალი ტექნოლოგიით,

აქედან გამომდინარე უნდა ვივარაუდოთ, რომ იგი პირველი არ  არის და მას

აუცილებლად ეყოლებოდა წინამორბედები. რაც იმის მანიშნებელია, რომ საქარველოში

თიხის ჭურჭლის დამზადების ტექნოლოგია და ღვინის წარმოების კულტურა ბევრად

ადრეა დაწყებული, ვიდრე ზემოთ ხსენებული პერიოდი.

რაც შეეხება თანამედროვე ოსტატებს, ისინი თავიანთ ხელობას ასე აღწერენ:

პირველ რიგში ჭურის მშენებლობისათვის საჭიროა ორგვარი მიწა, თითრი თირი მიწა და

აყალო. ეს მიწები სპილენძის შემცველი ნიადაგებია და უმეტეს წილად ისინი ცალ-ცალკე

მოიპოვებიან. მაგრამ არსებობს ისეთი ადგილები, სადაც ეს ორი სახეობა ბუნებრივად

შერეულია. ასეთი ადგილები ძალზედ იშვიათია. ეს მასალა მიწის ზედაპირთან

რამდენიმე მეტრით დაშორებით მოიპოვება, რაც მის მოპოვებას ართულებს. მასალის

მოგროვების შემდეგ მეთუნე მას გარკვეული კანონზომიერებით აზავებს, ალბობს და

ახდენს მის გაზავებას. გადაზელვა შეიძლება ხელით, ფეხით და მექანიკურადაც. გააჩნია

ასაზელი მასალა თუ რა რაოდენობისაა. ამის შემდეგ იწყება ქვევრის შენება. ქვევრი

შენდება ძირიდან ეტაპობრივად. პირველ ეტაპზე ვაშენებთ იქამდე, სანამდედაც სველი

თიხა შეინარჩუნებს მიცემულ ფორმას, შემდეგ ხდება მისი დაბინტვა, რაც ადრე

ბამბიეკალას (მაყვლის) ფოთლით და სველი ნაჭრით ხდებოდა. გადაბინტული ზედაპირი

სისველეს ინარჩუნებს, რაც საშუალებას იძლევა ისევ დავაშენოთ გარკვეული დროის

შემდეგ. დაბინტვის ქვემოთ ქვევრი ნელ-ნელა შრება. ასე ხდება მანამ სანამ ქვევრი არ

მიიღებს თავის სრულ ფორმას.  დასრულებული ქვევრი უნდა გამოშრეს ჩრდილში, 30-350

ტემპერატურაზე. გამშრალი ჭური მოთავსდება სპეციალურ ღუმელში, სადაც ის უნდა

გამოიწვას. გამოწვა ხდება ფიჩხის საშუალებით. ყოველივე ეს გრძელდება ორი დღის

განმავლობაში 700- 8000 ტემპერატურაზე. ადგილობრივი მეთუნეები ტემპერატურას

აკონტროლებენ ცეცხლის ალის ფერის საშუალებით. დღეს დღეისობით პრობლემას

წარმოადგენს  უხარისხოდ დამზადებული და გამომწვარი პროდუქციის ასე რომ ვთქვათ,

გასაღება. ქვევრის უხარისხობა დამოკიდებულია თიხის ხარისხსა და უკვე ფორმა

მიცემული ჭურის გამოწვაზე. ზემოთ აღვნიშნეთ, რომ ჭურის გამოსაწვავად იყენებენ

ფიჩხს, გამოწვის პროცესი კი 48 საათის განმავლობაში ხდება 700- 8000 ტემპერატურაზე,

რაც დიდი რაოდენობით შეშას მოითხოვს. ისეთი ჭურჭელი, რომელიც ნაკლებ

ტემპერატურაზე გამოიწვება, ან ნაკლები დროის განმავლობაში იქნება მოთავსებული

ღუმელში, მისი გამოწვის ხარისხი ნაკლები იქნება და უხარისხო გამოვა. ძველად,

როდესაც მეთუნეები ძირითად აქცენტს მატერიალურ მდგომარეობაზე ნაკლებად

ახდენდნენ და ძირითადად სახელის მოხვეჭას ცდილობდნენ ისინი ჭურს დამღებს

ადებდნენ. დამღა წარმოადგენდა მეთუნის ერთგვარ გერბს და ამით შეიძლებოდა

მეთუნის ვინაობის  და ჭურის წარმომავლობის დადგენა. ყველა მეთუნეს

განსხვავებული დამღა ჰქონდა. წარმოვიდგინოთ დღევანდელი ჭურის ოსტატი, როელიც

ამზადებს უხარისხო პროდუქციას. მან რომ ჭურს თავისი დამღა დაადოს, მას სახელი

გაუფუჭდება და შემოსავალიც შეუმცირდება. აქედან გამომდინარე, დამღების დადების

ტრადიცია ნელ-ნელა დაივიწყეს მეთუნეებმა.

გამოწვის შემდეგ ჭური უნდა გამოვიტანოთ ღუმელიდან, შემდეგ ხელმეორედ

ვაცხელებთ და შიგნით ვასხამთ გამდნარ სანთელს. ჭური იმ დონეზე უნდა გავაცხელოთ,

რომ შიგ ჩასხმული სანთელი არ დავწვათ. რეკომენდირებულია ჭურის გასანთვლა

გარედანაც, რაც მის ექსპლოატაციის ვადას ზრდის. ამის შემდეგ ჭურს გარედან უნდა

შემოეკრას ცემენტის გარსი. რაც ძველად კირქვის საშუალებით ხდებოდა. გარსის

შემოკვრისა და გაშრობის შემდეგ ჭური თავსდება მიწაში.  კარგია ჭური მოთავსდეს

ნესტიან ადგილას, მაგრამ მიწა არც ძალიან წყლიანი უნდა იყოს და არც ძალიან მშრალი.

მიწაში მოთავსებული ჭური მზადაა პროდუქციის მისაღებად.

როცა ჭურში ღვინოს ასხამენ მას აუცილებლად უნდა თავის მჭიდროდ დაცობა,

რადგან ჰაერზე დიდი ხნის ყოფნისას ღვინო მოძმარებას იწყებს. ქვევრის დასახშობად

იყენებენ აყალოს, მაგრამ ქვევრსა და აყალოს შორის აუცილებლად უნდა იყოს ბარიერი,

რომელიც აყალოს საშუალებას არ მისცემს ქვევრში ჩაცვივდეს. ამ ბარიერის როლს

ასრულებს სარქველი. ადრე ის აღმოსავლეთ საქართველოში ქვისგან მზადდებოდა,

მაგრამ ქვისგან დამზადებული სარქველი  ღვინოს თავისებურ, ოდნავ არასასიამოვნო

გემოს აძლევდა, რადგან ქვაში ბევრია სხვადასხვა მინერალი. ასევე ქვის სარქველი არც

თუ ისე იოლი დასამზადებელი  იყო და ყველა მეთუნეს მისი გაკეთება არ შეეძლო. რაც

შეეხება დასავლეთ საქართველოს აქ სარქველი აკაციის,  წაბლის ან მუხის ხისგან

მზადდებოდა, რომელსაც ნახევარწრის ფორმა ჰქონდა. ასევესარქველს დაატანდნენ

ხოლმე თითის სიმსხო ნახვრეტს, რომელსაც სასულე ქვია. ეს საჭიროა ჭურში ჩასხმული

ჯერ არდამდგარი ღვინის დასალუქად, რადგან კარგად ცნობილია, რომ სანამ ღვინის

დადუღება სრულად არ დამთავრდება, ის დიდი ოდენობით აირებს გამოყოფს, რასაც

შეიძლება ქვევრის დაზიანება მოჰყვეს. არსებობს ისეთი ღვინო, რომელიც ისეა შენახული

რომ დუღილი ბოლომდე არა აქვს დასრულებული, რომელსაც „მოგუდულ ღვინოს“

უწოდებენ და მას სპეციალურად დამზადებულ უფრო სქელ ჭურებში ინახავენ.

 ზემოთ აღვნიშნეთ, რომ საქართველო ოდითგანვე ნეოლითური ხანიდან

განთქმული იყო მევენახეობით. დღეს დღეისობით ისეთი ქვეყნები, რომლებიც

საქართველოს ოდნავ მაინც უახლოვდებიან  თავიანთი კულტურით, ტრადიციებით,

განსაკუთრებით მევენახეობისა და მეღვინეობის კუთხით თითზე ჩამოსათვლელია.

ჩვენმა წინაპრებმა შეძლეს და  ეს ტრადიციები თავისი სისხლის ფასად შემოგვინახეს,

ჩვენ კი ძალიან დიდი სიფრთხილე  და ყურადღება გვესაჭიროება, რათა ეს ტრადიციები

შევინარჩუნოთ ისეთი, როგორიც წინაპრებისაგან გადმოგვეცა და ასევე უცვლელად